Een korte uitleg
Niet alle broeders beoefenen op de werkavonden het kolfspel. Een aantal speelt het oudhollandse kaartspel schutjassen. Schutjassen is een op kruisjassen gelijkend kaartspel (en wordt dus gespeeld door twee paren spelers), maar is daarvan te onderscheiden doordat de kaarten ‘geschut’ mogen worden (schutten = tegenhouden). Dat wil zeggen dat op grond van het eigen spel en met behulp van de informatie die gedurende het spel is verkregen de (verdere) loop van het spel kan worden tegengehouden om de overwinning voor zich op te eisen. Kenmerkend is ook dat de winst van het spel en de gemelde roem meestal met krijt aangegeven worden op een zwarte plank.
Het spel kent een uitgebreid eigen idioom:
Boeren
Bepalen wie er samenspelen
Zijn goed
Antwoord van tegenpartij als deze geen, of minder, roem in de hand heeft
Hoe hoog
Vraag van tegenpartij naar de hoogte van gemelde roem
Zijn (niet) goed
Gemelde roem wordt (niet) geaccepteerd door tegenpartij
Die het schudden
Tegenpartij heeft voldoende punten in de hand om het verdere verloop van het spel stop te kunnen zetten
Hij is thuis
Kaartpartner heeft troef boer
U kunt zoals u wilt
Kaartpartner heeft troef boer met één of meer andere troeven
Ik heb zacht
Kaartpartner heeft troef negen (= nel)
Ik heb zowat
Kaartpartner heeft troef aas
Ik heb uw spel
Kaartpartner heeft slechte troefkaart, dus geen boer, negen of aas
Ik ben blind
Kaartpartner heeft geen troefkaart
Troef
Kaartpartner heeft een redelijke troefkaart en een goed bijspel
Ik zou blijven
Kaartpartner ‘commandeert’ geen troef te spelen
Kunt u de boer spelen
Kaartpartner ‘commandeert’ om troef boer te spelen
Als ze er uit zijn, doe ik er wat aan
Kaartpartner geeft aan een goede bijkaart in de hand te hebben, doch weinig troeven
Geen orders
Kaartpartner geeft aan 100 punten of meer in de hand te hebben (roem)
Je moet het schudden
Kaartpartner is er van overtuigd voldoende punten in de hand te hebben om het spel te kunnen winnen
Onder (boven) jan
Minder (meer) dan 50 punten vergaard
Schudden
Het verdere verloop van het spel tegenhouden omdat men overtuigd is voldoende punten te kunnen halen om het spel te winnen
Oud spel
Geen van beide partijen heeft het vereiste aantal van 100 punten gehaald
In den oogen zijn
Bij oud spel heeft één, of hebben beide, partij(en) meer dan 80 punten gehaald
Boom
Elk kaartpaar krijgt aan het begin van het spel negen punten. Voor ieder gewonnen spel mogen hier een tot vijf punten van worden afgetrokken. Een dergelijk spel van negen tot nul noemen we een boom
Geïnteresseerd in meer? Klik hier voor de spelregels en -voorbeelden van de hand van Cees Bouter in .pdf (© St. Eloyen Gasthuis). De spelregels kunnen desgewenst bij het gasthuis worden aangeschaft (klik op Meer informatie)
Het spel is door Herman de Man beschreven in zijn boek De kleine wereld, waarin hij verhaalt van de belevenissen van twee zwervers die rond 1910 van Schoonhoven naar IJsselstein lopen en in Lopikerkapel aanschuiven voor het spel. Ook Jan Cremer noemt in 1964 het schutjassen in zijn ‘onverbiddelijke bestseller’ Ik, Jan Cremer.
Buiten het St. Eloyen Gasthuis wordt in Nederland ook nog geschutjast in Cabauw (bij Lopik) en nabij Heerenveen in Friesland o.a. in Idaerd en Friens.