St. Eloy (588 – 659)

Jeugdlegende
Sint Eloy (ook: Eligius, Éloi, Elooi, Elighen of Looyen) werd geboren in 588 nabij Limoges in Frankrijk. Al op jonge leeftijd leerde hij hoe je metaal kon bewerken en hij bleek een voorstreffelijke leerling voor wie alles mogelijk was.
Eens werkte hij voor een smidsbaas die zeer overtuigd was van zijn eigen kunnen en daarom boven de deur van zijn smederij het opschrift Meester boven de meesters had aangebracht. Toen op een keer een weerspannig paard werd binnengebracht, wist de Meester boven de Meesters er geen raad mee. Eloy echter ging rustig naar het paard, nam het been af, voorzag de hoef op het aambeeld van een nieuw ijzer en zette het been weer aan de romp van het paard, waarna het dier vrolijk wegdraafde.
De baas liet dit niet op zich zitten en probeerde het kunststukje bij een volgende lastige klant. Dit dier begon echter hevig te bloeden, waarop de smid ten einde raad zijn maatje te hulp riep. De jonge Eloy stelde echter een voorwaarde: Baas, u moet eerst dat trotse opschrift boven de deur wegnemen. Toen dit gebeurd was, hield het bloeden onmiddellijk op. Eloy zette het been er weer aan en het paard verliet hinnikend de smidse!
Deze legende bood kunstenaars een dankbaar onderwerp. Onder andere in Beaune (Hotel Dieu) en in Florence (Or San Michele), maar ook in Utrecht vindt u het wonder uitgebeeld.

Van goudsmid tot bisschop
Tot zover de legende. Nu de werkelijkheid.
Met de jaren groeiden zijn bekwaamheden. Vooral als goudsmid verwierf Eloy faam. Benoemd tot muntmeester aan het Merovingische hof diende hij onder de koningen Chlotarius II en Dagobert I. Onder andere in de Bibliothèque nationale de France in Parijs zijn nog munten te zien met het meesterteken van Eloy.

Koning Chlotarius II liet eens bij Eloy goud bezorgen om daarvan een troon te smeden. Toen de opdracht naar wens was vervuld gaf de ‘goudeerlijke’ Eloy tot ieders verbazing het overgebleven kostbare metaal terug aan de opdrachtgever. Blijkbaar in die tijd een heel ongewoon gebaar voor ambachtslieden!
Door zijn werk aan het hof had Eloy grote invloed verworven, die hij gebruikte tot meerdere glorie van de kerk en voor de ondersteuning van de armen. Zo stond hij ook bij het volk ten zeerste in de gunst. Zeker ook daardoor volgde, nadat hij in 639 tot priester was gewijd, reeds in 641 zijn benoeming tot bisschop van Noyon en Doornik. In die hoedanigheid verkondigde hij het Evangelie en onderwees hij het Christendom, vooral in Vlaanderen, tot zijn sterfdag op 1 december 659. Eloy was duidelijk voorbestemd om heilig te worden verklaard!

• Klik hier voor meer informatie over St. Eloy in Wikipedia
• Klik hier voor een volledige biografie van de hand van Dado (= Saint Ouen), vriend van St. Eloy aan het hof van Clotarius II (Engelstalige transcriptie, pdf-bestand)

Eloy en het Smedengilde
Geen wonder dat de smeden uit de Middeleeuwen St. Eloy als beschermheilige van hun gilde kozen. In een samenleving die volledig geleid en beheerst werd door de kerk, waarin iedereen het Christelijk geloof -toen nog uitsluitend Rooms-Katholiek- in al zijn doen en laten beleed, moest de schutspatroon van de smeden een heilige zijn. Wel, men kende er één die zelf smid geweest was: St. Eloy!
Het Smedengilde gedenkt de sterfdag van St. Eloy op de dichtstbijzijnde werkavond bij 1 december. Er worden dan voor de broeders een schutjas- en kolftoernooi gehouden.

Eureloy
Buiten het Smedengildt in Utrecht kent Europa in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en Italië nog tientallen andere verenigingen en broederschappen die vernoemd zijn naar St. Eloy. Veel van deze organisaties werken samen in de overkoepelende organisatie Eureloy. (Klik voor een verwijzing naar hun website hier links op hun logo.) Het St. Eloyen Gasthuis participeert niet in deze Europese samenwerking, maar onze gildebroeders bezoeken wel geregeld op persoonlijke titel de in Europees verband georganiseerde evenementen.

Weerspreuken
Zoals dat met meer heiligen het geval is, is ook St. Eloy de peetvader van diverse weerspreuken:

St. Andries brengt de vries, St. Eloy brengt de dooi.

St. Eloy smeedt drie maand ijs.

deze laatste wil zeggen dat het weer van 1 december gedurende de komende winter aanhoudt.

In Duitsland kent men een soortgelijke spreuk:
Fällt auf Eligius ein starker Wintertag, 
die Kälte vier Monate dauern mag.

Voor wat het waard is!